نویسنده: محسن رنجبر، چاپ اول، قم، دفتر نشر معارف، 1381ش، 189صفحه، رقعی، فارسی .

دوران بیش از سی سال امامت امام سجاد ^{علیه السلام} که با سلطنت و حکومت شش تن از حاکمان اموی (61 - 94ق). مقارن بود، یکی از پرتلاطم ترین و پر اختناق ترین دوران های حکومت امویان تلقی شده است . حاکمان، آشکارا و بدون پرده پوشی به مقدسات، دهن کجی می کنند و کارگزاران آنان زشت ترین رفتارها را با مردم و به ویژه شیعیان دارند . دوره ای که به باور بسیاری از محققان، به دوره نومیدی از پیروزی حرکت های مسلحانه، نام گرفته است . اما اگر در مقطعی از زمان، حرکت مسلحانه محکوم به کست بود و رهبری سیاسی مردم امکان پذیر نبود، آیا رهبری فکری و تهذیب روحی بندگان خدا نیز تعطیل می شود؟ پرداختن به این موضوع و بازنمایی نقش امام سجاد علیه السلام در مسائل مختلف سیاسی - اجتماعی - فکری - فرهنگی - فقهی - کلامی و تربیتی می تواند در زدودن پرده ابهام از زندگانی آن حضرت مؤثر باشد .

نویسنده ضمن گلایه که: گروهی از مورخان و نویسندگان از جمله ابن سعد صاحب «طبقات الکبری » و روزبهان خنجی صاحب «وسیلة الخادم الی المخدوم » بر این باورند که امام پس از واقعه کربلا، از امور اجتماعی و سیاسی کناره گرفته و به مسائل عبادی و شخصی خود روی آورد و نه تنها نسبت به خلفای بنی امیه هیچ گونه اعتراض و موضع گیری منفی از خود نشان نداد بلکه از مطیع ترین افراد اهل بیت علیهم السلام نزد دستگاه حاکم بودند! هدف از این پژوهش را پاسخ به این پرسش اصلی دانسته است که: امام سجاد علیه السلام پس از واقعه کربلا، به چه روش هایی شیعه را هدایت و رهبری کردند تا آنان را از انزوا و انقراض نجات دهند؟

وی در فصل نخست این کتاب، به ویژگی های فردی و خصوصیات شخصی امام پرداخته است و در فصل دوم، اوضاع سیاسی و اجتماعی عصر امام را بررسی نموده است و نقش اعتقادی، علمی و فرهنگی امام شامل گفتارهایی چون: تبیین فرهنگ و اندیشه اصیل اسلامی، تبیین و تثبیت امامت، احیای فقه شیعه و دفاع فرهنگی را در فصل سوم مورد بررسی قرار داده است . وی فصل چهارم را به نقش سیاسی - اجتماعی امام سجاد ^{علیه السلام} اختصاص داده است که شامل این گفتارهاست: تداوم نهضت حسینی، امام سجاد; قیام ها و شورش ها و امام سجاد و امویان . در آخرین فصل که پنجمین فصل است، نقش تربیتی و اخلاقی امام سجاد علیه السلام مورد کنکاش قرار گرفته است .

نوشتار حاضر، خلاصه ای از رساله کارشناسی ارشد نویسنده است که با همین عنوان قبلا از سوی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی و با مقدمه مهدی پیشوایی در سال 1380ش . در 248 صفحه و با قطع وزیری به چاپ رسیده است و تلخیص آن به سفارش معاونت امور اساتید و دروس معارف اسلامی نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها، توسط نویسنده آماده گردید .

*****

صحیفه سجادیه موضوعی

تنظیم کننده: محسن غرویان، چاپ اول، قم، دفتر نشر معارف، 1382ش، 927 صفحه، وزیری، فارسی وعربی .

یکی از آثاری که از امام سجاد ^{علیه السلام} در دست داریم، مجموعه ای است از دعاهای آن حضرت که به نام صحیفه سجادیه معروف گردیده است، صحیفه سجادیه که «زبور آل محمد» ، «انجیل اهل بیت ^{علیهم السلام} » و «اخت القرآن » لقب گرفته، شامل پنجاه و چهار دعاست . تاکنون بیش از شصت شرح بر آن نوشته اند و چند بار به زبان فارسی ترجمه شده است . علمای شیعه بر صحیفه ای که اکنون متداول است، استدراک ها کرده و صحیفه های دوم و سوم تا هشتم را گرد آورده اند . همچنین تاکنون معجم های لفظی و موضوعی برای دست یابی راحت تر به الفاظ و محتوای صحیفه نوشته شده است که هریک در جای خود، هم قابل تحسین است و برخی قابل نقد و خدشه .

تنظیم کننده این اثر در مقدمه می گوید: در استخراج موضوعات، عنایت بر این بوده که اکثر مطالب مورد نیاز اقشار مختلف از لابلای اقیانوس وسیع و گسترده معارف صحیفه سجادیه انتخاب و گزینش شوند تا این صحیفه موضوعی برای تمام سطوح و قشرها مفید باشد .

در این اثر، تمام پنجاه و چهار دعای صحیفه در نوزده باب اصلی و صد و نود و چهار عنوان فرعی، تنظیم موضوعی شده است که عناوین بابهای آن به قرار زیر است:

1 . توحید; 2 . نبوت; 3 . امامت; 4 . معاد; 5 . اسلام و احکام; 6 . فرشتگان; 7 . اخلاق; 8 . طاعت و بندگی; 9 . ذکر و دعا; 10 . سیاست; 11 . اقتصاد; 12 . انسان شناسی; 13 . عالم هستی و وجود; 14 . اجتماع و آداب معاشرت; 15 . علم و دانش; 16 . ایام و اوقات; 17 . تاریخ; 18 . صحت و تندرستی; 19 . جهاد و مسائل نظامی .

روشن است که تدوین کنندگان به حداقل موضوع یابی از هر فراز دعا; یعنی یک موضوع بسنده کرده اند .

چنین مجموعه ای نباید به عنوان صحیفه کامله، که به طور معمول قرائت می شود، به حساب آید و شاید مناسب این بود که سبک چنین دعاها پی درپی نمی بود و هر فرازی جدا از فراز دیگر می آمد!